यकृत विकार आणि आयुर्वेद-डॉ. सुशांत शशिकांत पाटील

 

यकृत विकार आणि आयुर्वेद-डॉ. सुशांत शशिकांत पाटील

यकृत (लिव्हर) ओटीपोटाच्या उजव्या बाजूला फास्यांच्या खाली स्थित आहे. यकृत हे अन्नाचे पचन आणि शरीराला हानिकारक विषारी पदार्थांपासून मुक्त करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. पचनसंस्थेतून जाताना हा अवयव पोषक घटक वेगळे करतो. हे पित्त देखील तयार करते, एक द्रव जो पचनास मदत करतो आणि शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकतो.

   विविध प्रकारचे यकृत रोग (यकृताचे रोग) आणि परिस्थिती आहेत. हा रोग कुटुंबांमध्ये (अनुवांशिक) असू शकतो. यकृताचे विकार होण्यास अनेक घटक कारणीभूत असतात, ते खालीलप्रमाणे आहेत.

व्हायरस, जसे अ प्रकारची काविळ, हिपॅटायटीस बी, हिपॅटायटीस सी आणि हिपॅटायटीस ई

जास्त मद्यपान आणि औषधे

लठ्ठपणा, अनियंत्रित मधुमेह,हायपरलिपिडेमिया रोग ( फॅटी यकृत रोग)

आनुवंशिक रोग, जसे की विल्सन रोग आणि हेमोक्रोमॅटोसिस.

  प्रमाणात आणि दीर्घकालीन मद्यसेवन केल्यामुळे यकृताचे आजार होतात. मद्यपानामुळे यकृताच्या रक्त तपासण्यांमध्ये दोष आढळणे,फॅटी लिव्हर (यकृतातील चरबीचे प्रमाण वाढणे),हेपॅटायटिस,लिव्हर सिऱ्होसिस ,कर्करोग होणे इत्यादी व्याधी उद्भवतात.

अल्कोहोलिक हेपॅटायटिस : ह्या आजारात तीव्र स्वरूपाची कावीळ होते. यकृताला सूज येऊन ते अतिशय मोठे होते आणि दुखू लागते. हा आजार खूप गंभीर स्वरूपाचा असतो आणि त्यामध्ये रुग्ण दगावण्याची शक्यता असते. काही वेळा यकृतामुळे मेंदूला सूज येऊन ग्लानी येणे,पोटात पाणी होणे, रक्त पातळ होणे अशा प्रकारच्या गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. सुरुवातीच्या काळात अशा रुग्णांची भूक मंदावलेली असते.

अल्कोहोलिक सिरॉसिस : मद्यपानामुळे कालांतराने यकृतावर व्रण होऊन सिऱ्होसिसमध्ये रुपांतर होते आणि यकृताचा बरा न होणारा आजार होतो.एकदा सिऱ्होसिस झाला की वारंवार पोटात पाणी होणे, रक्ताच्या उलटया होणे,कावीळ होणे,ग्लानी येणे इत्यादी लक्षणे दिसू लागतात.

    यकृताच्या आजाराची फारशी लक्षणे नाहीत. या अवस्थेत आढळणारी लक्षणे अशीः

डोळे आणि त्वचा जी पिवळसर दिसते (कावीळ).

सूज आणि ओटीपोटात वेदना.

घोट्याच्या आणि पायांमध्ये सूज.

त्वचा खाज सुटणे.

गडद रंगाचे मूत्र.

हलक्या रंगाची शौचास होणे .

दीर्घकाळापर्यंत थकवा.

मळमळ किंवा अतिसार.

भूक कमी.

सहज जखम.

    यकृत विकार विकसित होण्याचा धोका खालील परिस्थितींमध्ये वाढतो:

भारी मद्यपान.

लठ्ठपणा.

मधुमेह (प्रकार 2).

शरीर कला किंवा छेदन.

संक्रमित सुया सामायिक करणे.

रक्त संक्रमण.

संक्रमित लोकांच्या शारीरिक द्रव आणि रक्ताच्या संपर्कात येणे.

काही अम्लीय पदार्थांचे सेवन.

यकृताच्या आजाराचा वारसा.

    यकृताचा आजार मोठ्या प्रमाणात टाळता येतो.

आरोग्यपूर्ण जीवनशैली : निरोगी जीवनशैलीकडे नेणे किंवा बदलणे फॅटी यकृत रोग टाळू शकते.

औषधांचा नियंत्रित वापर : सर्व औषधे विशेषतः मेडिकल मधून डॉक्टर च्या सल्ल्याखेरिज औषध घेणे,  औषधे शिफारस केलेल्या डोसनुसार वापरली पाहिजेत.

वजन नियंत्रण : निरोगी वजन राखल्याने यकृत, हृदय आणि इतर अवयवांवर दबाव कमी होतो

अन्न सुरक्षा : अस्वच्छ किंवा असुरक्षित अन्न आणि पाणी टाळा

रसायनांचा वापर कमी करा : डासांच्या फवारण्या किंवा पेंट्स सारखी कीटकनाशके ही अशी रसायने आहेत जी त्वचेद्वारे शोषली जातात आणि यकृताला हानी पोहोचवू शकतात.  

    सुयोग्य निदान, पथ्य पालन करून आयुर्वेद मध्ये यकृत विकारांवर औषधे गुणकारी ठरल्याचे दिसून येते. आधुनिक तज्ञांनी दिलेल्या औषधी सह आयुर्वेद औषध सेवन काळात अंतर ठेवून घेता येते. 

डॉ. सुशांत शशिकांत पाटील BAMS DYA आयुर्वेदाचार्य सर्वद आयुर्वेद पंचकर्म चिकित्सालय,विद्या नगर भुसावळ रोड,फैजपूर

लेवाजगत न्यूज आवडत असल्यास बातमी शेअर करा